Hukmdor Makiavelli

About Hukmdor Makiavelli

MAKIAVELLI (Machiavelli) Nikkolo di Bernardo (1469.3.5. —
Florensiya – 1527.22.6.) – italiyalik jamoat arbobi, siyosiy mutafakkir,
yozuvchi, tarixchi, harbiy nazariyotchi. Florensiyada kambagʻallashib qolgan
patritsian oilasida tavallud topgan. Makiavelli Florensiya respublikasida
14 yil davomida oʻnlar Kengashining kotibi boʻlib, muhim diplomatik
vazifalarni bajargan. Siyosiy toʻntarishdan keyin Medichi oilasi hokimiyatni
qayta egallagach, Makiavellini hokimiyatga qarshi fitnada gumonsirab ishdan
chetlashtirgan va Florensiyaga yaqin boʻlgan mulkiga badargʻa qilingan. Buning
davomida Makiavelli barakali ijod qildi. Uning teologik qarashlariga zid
holda davlat masalasiga dunyoviy nuqtai nazardan yondoshgan; ijtimoiy
taraqqiyot qonunlarini tarixiy maʼlumotlarga, real faktlarga asoslanib
tushuntirishga harakat qilgan. Makiavelli respublikani davlatchilikning eng
maʼqul shakli deb hisoblagan, chunki u boshqaruvning eng maqsadga muvofiq
shakli boʻlib, har bir fuqaroni davlatning taqdiri uchun masʼul qilib qoʻyadi.
Ammo respublika boshqaruv shakli doim ham mumkin emas, chunki agar xalqda
fuqarolikning yaxshi, ezgu sifatlari har tomonlama rivojlanmagan boʻlsa,
erkin siyosiy tashkilotlarni saqlab boʻlmaydi. Makiavelli uchun siyosiy ideal
boʻlgan Rim respublikasi oʻzining pudratiga rimliklarda respublikachilar
ruhini tarbiyalaganligining natijasida erishgandi deb taʼkidlaydi.
Makiavelli Italiya sharoitida yakka hukmdorlik oʻrnatish tarafdori boʻldi.
Uningcha, kuchli hukmdorgina milliy jihatdan birlashgan yagona mustaqil
italiyan davlatini tuza oladi. Makiavelli oʻzining mashhur “Davlatpanoh”
asarida xalqda fuqarolik xislatlari kamol topmagan sharoitda kuchli davlat
barpo etishning usullarini bayon etadi. Makiavellining fikricha, davlat
asosini har qanday axloqiy tamoyillardan xoli boʻlgan zoʻrlik tashkil etadi.
Shuning uchun, siyosiy maqsadga erishishda va davlatni mustahkamlashda xiyonat,
surbetlik. hatto zarur paytda kuch ishlatish kabi turli vositalardan
foydalanish mumkin deb hisoblaydi. Axloq qonunlarini nazar-pisand
qilmaydigan bunday siyosat keyinchalik m a k i a v ye l l i z m deb atala
boshlangan. Asosiy asarlari: “Tit Liviyning birinchi dekadasiga doir
mulohazalar” (1513), “Davlatpanoh” (1513), “Florensiya tarixi” (1520-1525),
“Harbiy sanʼat haqida” (1520).

“Falsafa qomusi” kitobidan