Qizlar tarbiyasi

Qizlar odobu ahloqli bo'lish, uy tutish, ro'zg'or ishlarini reja bilan olib borish,
bekalikni, onalikni o‘rniga qo‘yib ado etish, umuman ayollik vazifasini bajarish uchun
nimalarni bilishlari kerak?
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida yashab ijod etgan taniqli turk olimi va mashhur
ma'rifatparvari Aliy Nazimoning "Qizlar tarbiyasi" nomli ushbu kitobidan ana shu
savollarga javob topishingiz mumkin.

Taniqli turk olimi va mashhur ma'rifatparvari Aliy Nazimo XIX asr oxiri va XX asr
boshlarida yashab ijod etgan bo'lib, boshlang'ich va o'rta maktablar uchun oltmishdan
ziyod darsliklar, qiroat kitoblari yozgan. Uning alifboga doir uch juz va qiroatga doir uch
juzdan iborat "Idmon" (mashq) nomidagi asarlari; imlo va ahloqqa doir "O'quv", "Ilovali
risolayi ahloq"; turk tiliga doir "Muxtasari sarfi usmoniy", "Muxtasar-i qavoid-i
usmoniyya", "Lisoni usmoniy"; arab tiliga doir "Miftoh asmo-yi arabiyya qavoidi"
(birinchi daftar), "Miftoh afol-i arabiyya qavoidi" (ikkinchi daftar), "Navobig‘u-l-kalim"
(Zamaxshariyning "Jumal-i balig'a" asarining tarjimasi); fors tili va forscha qiroatga doir
"Tartib-i jadid-i ta'lim-i forsiy", "Sunbuliston", "Ilovali nasiqat-i hukamo"; frantsuz tiliga
doir "Yangi alifboyi fransaviy", "Qavoid-i lison-i fran-saviy", "Sarf-i fransaviy",
"Frantsuzcha-turkcha lug'at kitobi" shular jumlasidandir.
Aliy Nazimoning ko'pgina asarlari o'rta Osiyoda ham juda katta shuxrat qozongan,
maktab-madrasalarda darslik sifatida o'qitilgan. Ayrim asarlari Toshkentda ham nashr
qilingan.
Uning ilmi ahloq va tarbiyaviy xikoyalardan iborat "Ta'lim-i banot" asari besh kitobga
mo'ljallangan bo'lib, faqat uning uch kitobi bosilib chiqqan. To'rtinchi, beshinchi kitoblari
bitmay qolgan bo'lsa kerak.
"Ta'lim-i banot" ning birinchi va ikkinchi kitoblari boshlang'ich maktab qizlari uchun
o'quv kitobi bo'lib, ular ibratli hikoyalar, yengil fanniy ma'lumotlardan iborat.
Uchinchi kitobi esa, yurt (uy) ichida xotin-qizlarning vazifalari, ya'ni, odobu ahloq,
muosharat usullari, poklik, bichish-tikish, ovqat tayyorlash, tabobatdan xabardor bo‘lish,
bemorlarga qarash, mehmon kutish kabi bir qancha zaruriy kasblarni o‘rgatishga
bag‘ishlangan.
Albatta, bu kasblarni yoshlikdan boshlab o‘rganish har bir qizning burchi, ularni puxta
o‘zlashtirib olish eng katta boylik, yurt salomatligidir. Qizlar bu ulug‘ burchlarini o‘qibo‘rganib,
qanchalik baxtli, saodatli bo'lsalar, ularni o'qitib-o'rgatgan ona ham, har bir
murabbiy-ustod ham shunchalik olqishga sazovordir.
Aliy Nazimoning "Ta'limi banot" asaridan uchinchi kitobini muallif bilan bir davrda
yashab ijod qilgan taniqli tatar olimasi, mashhur muallima Faxru-l-Banot Sig‘batulloh qizi
eski tatar tiliga tarjima qilgan. U tarjimada urf-odat, iqlimga qarab ba'zi o'rinlarni
qisqartirib, ba'zi o'rinlarga qo'shimchalar kiritib, nomini "Qizlar tarbiyasi" deb atagan.
Faxru-l-Banot katta tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan "Oila saboqlari", "Irshod yoki"
ko'zgu" asarlarining ham muallifidir.
Faxru-l-Banotning bu tarjima asari 1907 yil Orenburgda Muhammad Fotih Karimiy
tomonidan chop etilgan. Ko'p o'tmay, ikkinchi bor qayta nashr etilgan.
Ajdodlarimiz ma'naviy madaniyati, urf-odatlari tarixi bo'lgan va o'sha davr nuqtai
nazaridan yozilgan bu asarning ba'zi o'rinlari bugungi kunimizga mos kelmasa-da, lekin
ko‘p jihatlari bilan ham onalar uchun, ham qizlar uchun katta tarbiyaviy ahamiyatga
molik.

Kitob muallifi: Aliy Nazimo